سنگ کلیه بیماری نسبتا شایعی است که معمولا با افزایش سن، میزان وقوع آن افزایش می‌یابد. سیستم دفع ادرار از ۲ کلیه که توسط دو حالب به مثانه مرتبط می شود و پیشابراه که ادرار را از مثانه خارج می‌کند، تشکیل می‌شود؛ سنگ کلیه زمانی تشکیل می‌شود که یا غلظت مواد دفعی تشکیل‌دهنده سنگ در ادرار زیاد است یا علی‌رغم غلظت طبیعی، محیط ادرار برای تشکیل سنگ مساعد است.
حدود ۸۰ درصد سنگ‌های کلیوی از جنس کلسیم (بیشتر اگزالات کلسیم و کمتر فسفات کلسیم هستند. البته سنگ کلیه می‌تواند از جنس اسیداوریک، استرووایت و ندرتا سیستین هم باشد.
عادات غذایی و بیماری‌های خاصی فرد را مستعد بروز سنگ کلیه خواهد کرد که شناختن آنها در پیشگیری از بروز و خصوصا پیشگیری از عود سنگ کمک‌کننده است؛ احتمال عود سنگ در فردی که یکبار سنگ کلسیمی دفع کرده است، ظرف سال اول ۱۵ درصد، ظرف ۵ سال آینده ۴۰ درصد و ظرف ۱۰ سال آینده ۵۰ درصد خواهد بود.نوع و میزان غذا و مایعات مصرفی می‌تواند شخص را مستعد بروز سنگ کند.
- افرادی که مایعات کم می‌نوشند، ادرار غلیظ‌تر و احتمال بروز سنگ بیشتری خواهند داشت؛ بهتر است مصرف مایعات در روز آنقدر کافی باشد که حداقل ۲ لیتر ادرار در شبانه روز دفع شود.
- نوع مایعات مصرفی ممکن است مهم باشد هر چند ارتباط آن با بروز سنگ قطعی نیست، مثلا به نظر می‌رسد مصرف آب گریپ فورت با افزایش بروز سنگ همراه است لذا کسانی که قبلا سنگ اگزالات کلسیمی داشتند بهتر است آب گریپ فورت میل نکنند.
- مصرف چای و قهوه با افزایش بروز سنگ همراه نیست و حتی ممکن است اثر پیشگیری‌کننده هم داشته باشد.
- محدودیت مصرف کلسیم در رژیم غذایی (لبنیات) با افزایش بروز سنگ همراه است؛ البته باید در نظر داشت که مصرف مکمل‌های کلسیم و ویتامین D بیش از حد مورد نیاز نیز با افزایش دفع ادراری کلسیم و افزایش سنگ همراه خواهد بود لذا بیمارانی که سابقه سنگ کلیه دارند باید در مورد مصرف مکمل کلسیم با پزشک معالج خود مشورت کنند.
- افزایش فیتات در رژیم غذایی ریسک تشکیل سنگ را کاهش می‌دهد. فیتات در گندم، برنج، چاودار و جو وجود دارد؛ ماءالشعیر نیز حاوی فیتات بالایی است.
- رژیم غذایی حاوی ساکروز زیاد (شکر و شیرینی‌جات) خصوصا در خانم‌ها، با افزایش بروز سنگ همراه است.
- اگزالات رژیم غذایی اثر ضعیفی در بروز سنگ دارد؛ ولی در بیمارانی که سابقه سنگ اگزالات کلسیمی دارند عاقلانه است که مصرف مواد غذایی غنی از اگزالات مثل اسفناج، شکلات و آجیل محدود شود. مصرف ویتامین C بیش از ۱۰۰۰ میلی‌گرم در روز نیز با افزایش بروز سنگ همراه است.
- مصرف نمک زیادی به علت افزایش دفع کلسیم ادراری با افزایش بروز سنگ همراه است.
-برخی بیماری‌ها مثل نارسائی پانکراس، جراحی قلبی روده، بیماری کرون، هیپرپاراتیروئیدی، سارکوئیدوز و گاهی دیابت با افزایش سنگ‌های کلسیمی همراه است. نقرس، عفونت‌های مزمن ادراری و ناهنجاری‌های سیستم دفعی نیز با افزایش سنگ همراهند.
دکتر مهشید معصوم بابایی
متخصص داخلی
جام جم
